Maak problemen bespreekbaar en voer het goede gesprek

Edith Snoeij bracht het grootste gedeelte van haar loopbaan door bij de FNV, waarvan de laatste zes jaar als voorzitter van Abvakabo FNV. Tijdens haar werkzaamheden voor de FNV kwam ze regelmatig in aanraking met werknemers die geconfronteerd werden met dilemma’s en conflicten rond integriteit. Vanaf dat moment groeide haar belangstelling voor het onderwerp en sinds 2020 zet ze haar ervaring in voor de Integriteitscommissie JenV. Wat betekent integriteit voor Edith? En waarom is een onafhankelijke integriteitscommissie zo belangrijk?

Je rug recht houden

Als je opzoekt wat integriteit betekent, kom je definities tegen zoals: het naleven van de geldende normen en waarden. ‘Maar vaak zijn die normen en waarden helemaal niet scherp geformuleerd’, legt Edith uit. ‘Soms is het heel duidelijk met elkaar afgesproken, maar vaak wordt verondersteld dat iedereen er dezelfde invulling aan geeft. Dat is de aanleiding tot misverstanden. Voor mij is integriteit daarom veel meer een kwestie van eerlijkheid en vertrouwen. De kern van integer gedrag vertonen is dat je op cruciale momenten je rug recht houdt. Tegelijkertijd is integer zijn ook een continu proces.’

‘Ik vind integriteit een belangrijk thema, omdat ik ervan overtuigd ben dat er een hoop leed voorkomen kan worden als er in organisaties gestructureerd aandacht aan wordt besteed. Medewerkers moeten problemen bespreekbaar kunnen maken, zonder dat het hun de kop kost. In de praktijk blijkt dat makkelijker gezegd dan gedaan: mensen vinden het moeilijk om hun nek uit te steken of hun vinger op de zere plek te leggen uit angst voor repercussies. Je kunt denk ik nooit voorkomen dat er integriteitskwesties zijn, maar je kunt wel zorgen dat organisaties zo zijn ingericht dat áls het dan aan de orde is, dat de melder en betrokkenen op een fatsoenlijke manier behandeld worden. Dat maakt dat ik het interessant vind om deel te nemen aan de Integriteitscommissie JenV.’

Verschil met Huis voor Klokkenluiders

Inmiddels bestaat de onafhankelijke Integriteitscommissie JenV alweer ruim twee jaar. Bij de commissie kunnen alle medewerkers van het ministerie van Justitie en Veiligheid terecht als zij een melding willen doen over een vermoeden van een misstand, integriteitsschending of benadeling vanwege een interne klacht of melding. ‘Dat is het grote verschil met het Huis voor Klokkenluiders’, legt Edith uit. ‘Het Huis voor Klokkenluiders is er voor de publieke en de private sector. Dus ook voor ministeries, voor de sectoren onderwijs en zorg én voor het bedrijfsleven. Dat wij er speciaal voor medewerkers van het ministerie van JenV zijn, is echt een meerwaarde. Bovendien onderzoekt het Huis voor Klokkenluiders alleen misstanden met een maatschappelijk belang. Wij onderzoeken daarnaast ook integriteitsschendingen en benadeling als gevolg van een melding.’

Versplinterd meldlandschap

‘Als je op je werk te maken krijgt met iets dat niet in orde is, dan is het belangrijk om dat bespreekbaar te maken bij een leidinggevende of vertrouwenspersoon’, vertelt Edith. ‘Lukt intern oplossen niet? Dan kunnen medewerkers van het ministerie van JenV bij ons terecht. Dus eerst intern dan extern oplossen: dat is de weg naar de commissie. Maar als je niet het vertrouwen hebt dat je melding wordt opgepakt, dan kun je ook direct naar de commissie stappen. Tot nu toe zijn Justitie en Veiligheid en Financiën de enige ministeries met een externe en onafhankelijke integriteitscommissie. De recent afgesloten CAO Rijk gaat daar verandering in brengen: vanaf 1 juli 2023 moet élk ministerie namelijk een onafhankelijke integriteitscommissie hebben. Hopelijk draagt dat bij aan een doorzichtiger meldlandschap. Rijksbreed zijn er momenteel zoveel verschillende commissies: mensen kunnen terecht bij vertrouwenspersonen, personeelsadviseurs,  geschillencommissies, klachtencommissies, en interne en externe integriteitscommissies. Het meldlandschap is enorm versplinterd.’

Aan andere ministeries wil Edith meegeven: ‘Ga nu aan de slag met het instellen van een externe integriteitscommissie en laat je door ons informeren. Wij delen graag onze ervaringen.’

Het goede gesprek

‘Wat we de afgelopen twee jaar gemerkt hebben, is dat we veel meldingen binnenkrijgen die gaan over de relatie leidinggevende-medewerker’, blikt Edith terug. ‘Vaak blijkt het na onderzoek te gaan om zaken die het karakter hebben van een arbeidsconflict als gevolg van dingen die mis zijn. Maar dat iets mis is, maakt het nog geen misstand. Wat ons opvalt is dat het goede gesprek met elkaar vaak niet gevoerd is. Als gevolg daarvan juridiseren zaken snel: conflicten worden formeel afgedaan met functioneringsgesprekken of verbetertrajecten. Dat is in onze ogen een gemiste kans. Want als men eerder met elkaar het gesprek was aangegaan, dan had zo’n arbeidsconflict voorkomen kunnen worden.’

Daarnaast valt op dat er nog relatief weinig misstanden gemeld zijn bij de Integriteitscommissie JenV, merkt Edith. ‘Medewerkers wil ik meegeven: ga in een vroeg stadium met elkaar in gesprek en maak het bespreekbaar. Kom je er samen niet uit? Dan is de Integriteitscommissie JenV er voor jou. Jouw verhaal is veilig bij ons.’